W Rządowym Centrum Legislacji (RCL) trwają aktualnie prace nad projektem ustawy implementującej dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1828 z dnia 25 listopada 2020 r. w sprawie powództw przedstawicielskich wytaczanych w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów i uchylającą dyrektywę 2009/22/WE (dalej: "Dyrektywa" lub "Dyrektywa o Powództwach Przedstawicielskich"). Sporządzony 6 grudnia 2022 r. projekt ustawy implementującej Dyrektywę, tj. projekt ustawy o zmianie ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniach grupowych oraz niektórych innych ustaw (dalej: "Projekt Ustawy") jest analizowany i oceniany w ramach procedury konsultacji publicznych.
Dyrektywa o Powództwach Przedstawicielskich ma na celu ujednolicenie i optymalizację rozwiązań proceduralnych przewidzianych w państwach członkowskich w zakresie ochrony konsumentów przed niezgodnymi z prawem Unii Europejskiej praktykami naruszającymi ich interesy. Dyrektywa ukierunkowana jest na zapewnienie konsumentom skuteczniejszych niż dotychczasowe instrumentów prawnych umożliwiających doprowadzenie do zaprzestania stosowania przez przedsiębiorców praktyk naruszających interesy konsumentów i zapewniających konsumentom możliwości skompensowania szkód związanych z tymi praktykami. Zgodnie z Dyrektywą, instrumentem służącym realizacji tych celów ma być powództwo przedstawicielskie, które zostało zdefiniowane w Dyrektywie jako powództwo ukierunkowane na ochronę zbiorowych interesów konsumentów, które jest wytaczane przez upoważniony podmiot jako stronę powodową na rzecz konsumentów w celu zastosowania środka nakazującego zaprzestanie szkodliwych praktyk lub środka naprawczego albo obu tych środków.
Projektowane zmiany zapowiadają rewolucję w zakresie możliwości prawnych dochodzenia przez konsumentów roszczeń przeciwko przedsiębiorcom w postępowaniach grupowych. Na bazie Dyrektywy o Powództwach Przedstawicielskich i aktualnej wersji Projektu Ustawy poniżej przedstawiamy najważniejsze aspekty projektowanych zmian dotyczących powództwa przedstawicielskiego. Zaznaczamy jednocześnie, że Projekt Ustawy może podlegać nawet istotnym zmianom w toku dalszych prac legislacyjnych. W konsekwencji, nasze poniższe uwagi mogą wymagać nawet znaczących aktualizacji w toku dalszych prac legislacyjnych.
- ZAKRES PROJEKTOWANYCH ZMIAN
Projekt Ustawy przewiduje implementację Dyrektywy poprzez nowelizację przede wszystkim dwóch ustaw:
- ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 446),
oraz
- ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 275 ze zm.).
- PODMIOTY UPOWAŻNIONE I ICH ROLA
W ślad za Dyrektywą, Projekt Ustawy przewiduje, że powództwa przedstawicielskie będą wnoszone do polskich sądów powszechnych na rzecz konsumentów przez podmioty upoważnione, tj. organizacje konsumenckie wpisane do rejestru prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jako podmioty uprawnione do wytaczania powództw w ramach krajowych i transgranicznych postępowań grupowych oraz organizacje konsumenckie z innych państw członkowskich Unii Europejskiej uprawnione do wytaczania powództw w ramach grupowych postępowań transgranicznych. Podmiot upoważniony będzie działał jako reprezentant grupy w postępowaniach grupowych wytaczanych w interesie konsumentów przeciwko przedsiębiorcom. Podmiot ten będzie zatem występował w roli powoda w tych postępowaniach. Zgodnie z Projektem Ustawy, obowiązujący dotychczas wymóg przystąpienia do grupy co najmniej 10 osób ma nie być stosowany w odniesieniu do postępowań grupowych inicjowanych przez podmiot upoważniony w sprawach o zaniechanie stosowania praktyk naruszających interesy grupy konsumentów. Z Dyrektyw i uzasadnienia do Projektu Ustawy wynika, że w takich przypadkach podmiot upoważniony będzie mógł indywidualnie wszczynać postępowania przedstawicielskie, nie uzyskując zgód konsumentów na przystąpienie do grupy. Natomiast wymóg zebrania grupy co najmniej 10 osób będzie miał nadal zastosowanie do spraw dotyczących roszczeń konsumentów wynikających ze stosowania przez przedsiębiorcę praktyk naruszających interesy grupy konsumentów.
Projekt Ustawy przewiduje, że podmiot upoważniony będzie podawać do publicznej wiadomości, w szczególności na swojej stronie internetowej, informacje o powództwach, które planuje wytoczyć i będzie podejmować niezbędne kroki aby zainteresowani konsumenci mogli dołączyć do reprezentowanej grupy. Ponadto, w postępowaniach grupowych podmioty upoważnione i konsumenci, których interesy będą przez te podmiotu reprezentowane, mają być zwolnieni od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych. Jednakże, w Projekcie Ustawy przewidziano, że od konsumenta, który chce przystąpić do grupy, podmiot upoważniony może pobrać opłatę za przystąpienie do grupy, w wysokości nie większej niż 5% dochodzonego roszczenia.
Z punktu widzenia zapobiegania nadużyciom uprawnień przypisanych podmiotom upoważnionym, istotna jest kontrola źródeł ich finansowania. Projekt Ustawy przewiduje możliwość finansowania zadań podmiotu upoważnionego przez osoby trzecie. Finansowanie zadań podmiotu upoważnionego ma się jednak odbywać zgodnie z przepisami ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2022 r. poz. 1327 i 1812). Ponadto, projektowane zmiany, w ślad za Dyrektywą, przewidują szereg mechanizmów ukierunkowanych na zagwarantowanie przejrzystości źródeł finansowania podmiotów upoważnionych i realizacji przez nie celu ochrony konsumentów, tak aby te podmioty nie podlegały wpływom przedsiębiorców usiłujących wykorzystać mechanizm powództwa przedstawicielskiego do pogorszenia sytuacji rynkowej swoich konkurentów.
- ZAKRES ZASTOSOWANIA POWÓDZTW PRZEDSTAWICIELSKICH
Według rozwiązań przewidzianych w Projekcie Ustawy zakres przedmiotowy zastosowania ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym został doprecyzowany poprzez wskazanie dwóch kategorii spraw objętych mechanizmem powództw przedstawicielskich i grupowego dochodzenia roszczeń przez konsumentów tj.:
i) sprawy o zaniechanie stosowania praktyk naruszających interesy grupy konsumentów,
oraz
ii) sprawy dotyczące roszczeń wynikających ze stosowania przez przedsiębiorcę praktyk naruszających interesy grupy konsumentów.
Z projektowanych zmian wynika, że w ramach postępowania grupowego dotyczącego zaniechania praktyk naruszających interesy grupy konsumentów, podmiot upoważniony nie będzie zobowiązany do wykazania szkody poniesionej przez konsumentów. Wydane w tym postępowaniu orzeczenie zakazujące przedsiębiorcy stosowania praktyk naruszających interesy grup konsumentów będzie miało daleko idące skutki, stanowić będzie bowiem prejudykat umożliwiający konsumentom realizację roszczeń odszkodowawczych, ukierunkowanych na naprawienie poniesionych przez nich szkód wskutek stosowania zakwestionowanej praktyki. W rezultacie w razie przegrania sporu dotyczącego stosowania praktyki naruszającej interesy grupy konsumentów, przedsiębiorca będzie mógł polemizować zasadniczo jedynie z wysokością roszczeń konsumentów związanych z tą praktyką.
Zgodnie z projektowanymi zmianami, podmiot upoważniony wytaczając powództwo w sprawie o:
1) zaniechanie stosowania praktyk naruszających interesy grupy konsumentów, może żądać:
a) uznania praktyki za naruszającą interesy grupy konsumentów i jej zaniechania albo stwierdzenia jej zaprzestania,
b) złożenia jednokrotnego bądź wielokrotnego oświadczenia w odpowiedniej formie i o odpowiedniej treści oraz poinformowania konsumentów o stosowaniu przez przedsiębiorcę praktyk naruszających interesy grupy konsumentów,
c) zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na cel związany z ochroną konsumentów;
2) roszczenia związane ze stosowaniem praktyk naruszających interesy grupy konsumentów, może żądać w szczególności:
a) unieważnienia umowy z obowiązkiem wzajemnego zwrotu świadczeń,
b) zwrotu kosztów związanych z nabyciem rzeczy, energii, papierów wartościowych i innych praw majątkowych, usług, a także robót budowlanych,
c) naprawy rzeczy,
d) wymiany rzeczy,
e) zwrotu pobranych opłat,
f) obniżenia ceny,
g) naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych.
Zgodnie z Projektem Ustawy powyższe roszczenia będą mogły być dochodzone w jednym powództwie. Oznacza to, że podmiot upoważniony nie będzie zobowiązany do wytaczania powództwa o zaniechanie stosowania praktyk naruszających interesy grupy konsumentów przed skierowaniem powództwa w sprawie roszczeń wynikających ze stosowania przez przedsiębiorcę takich praktyk. W zależności od przyjętej strategii procesowej podmiot upoważniony będzie mógł zatem wystąpić o prejudykat, o którym mowa powyżej albo przystąpić od razu do dochodzenia roszczeń konsumentów wynikających ze stosowania przez przedsiębiorcę praktyk naruszających ich interesy.
Projekt Ustawy określa otwarty katalog roszczeń naprawczych których może żądać podmiot upoważniony od przedsiębiorcy w związku ze stosowaniem praktyki naruszającej interesy grupy konsumentów. Roszczenia te nie ograniczają się zatem do wymienionych powyżej i mogą dotyczyć również innych żądań zmierzających do usunięcia skutków praktyki naruszającej interesy grupy konsumentów.
Należy zwrócić uwagę, że Projekt Ustawy, w ślad za Dyrektywą, ogranicza zakres przedmiotowy spraw, w których będzie mógł być stosowany mechanizm powództw przedstawicielskich przeciwko przedsiębiorcom. Projektowane zmiany przewidują bowiem, że naruszenie interesów grupy konsumentów ma być rozumiane jako zachowanie przedsiębiorcy niezgodne z przepisami polskiego prawa wdrażającymi akty prawa Unii Europejskiej oraz przepisami rozporządzeń Unii Europejskiej wymienionych w Załączniku I do Dyrektywy o Powództwach Przedstawicielskich. Załącznik ten zawiera listę 66 aktów prawnych Unii Europejskiej (dyrektyw i rozporządzeń) odnoszących się do ochrony konsumentów. Treść i zakres zastosowania tych aktów prawnych Unii Europejskiej (w przypadku dyrektyw treść i zakres zastosowania aktów prawa polskiego implementujących dyrektywy) wyznaczają zakres ochrony udzielonej konsumentom poprzez mechanizm powództw przedstawicielskich.
- KRAJOWE I TRANSGRANICZNE POWÓDZTWA PRZEDSTAWICIELSKIE
Zgodnie z Projektem Ustawy, podmiot upoważniony będzie miał możliwość wniesienia zarówno krajowego powództwa przedstawicielskiego jak i transgranicznego powództwa przedstawicielskiego. Rozróżnienia pomiędzy tymi kategoriami należy dokonać według miejsca wytoczenia powództwa i miejsca zarejestrowania wytaczającego je podmiotu upoważnionego. W przypadku gdy upoważniony podmiot wytacza powództwo przedstawicielskie w innym państwie członkowskim niż państwo, w którym został wyznaczony, powództwo to należy uznać za transgraniczne powództwo przedstawicielskie. W przypadku gdy upoważniony podmiot wytacza powództwo przedstawicielskie w państwie członkowskim, w którym został wyznaczony, powództwo to należy uznać za krajowe powództwo przedstawicielskie, nawet jeżeli zostało ono wytoczone przeciwko przedsiębiorcy mającemu siedzibę w innym państwie członkowskim oraz nawet jeżeli w tym powództwie przedstawicielskim reprezentowani są konsumenci z kilku państw członkowskich.
Zatem Dyrektywa ani Projekt Ustawy nie ograniczają miejsca wytoczenia powództwa przedstawicielskiego do kraju siedziby przedsiębiorcy, a jedynie do terenu Unii Europejskiej. Oznacza to, że wobec przedsiębiorcy z siedzibą w Polsce, świadczącego usługi w ramach wspólnego rynku Unii Europejskiej może być wniesione powództwo przedstawicielskie przed sąd innego kraju członkowskiego Unii Europejskiej. Odpowiednio, przeciwko przedsiębiorcy z innego niż Polska kraju Unii Europejskiej może być wniesione powództwo przedstawicielskie do polskiego sądu.
Zespół DWF na bieżąco śledzi proces legislacyjny dotyczący Projektu Ustawy. Będziemy na bieżąco informować o postępach tych prac i związanych z tym modyfikacjach Projektu Ustawy. Projektowane zmiany mogą doprowadzić do wzrostu liczby postępowań grupowych przeciwko przedsiębiorcom. W szczególności, przewidujemy wzmożoną aktywność stowarzyszeń konsumenckich, które mogą zaangażować się w wytaczanie powództw przedstawicielskich po uzyskaniu statusu podmiotów upoważnionych.
Zwracamy także szczególną uwagę na potrzebę zabezpieczenia się przez przedsiębiorców przed ryzykiem prawnym związanym z wdrożeniem Dyrektywy o Powództwach Przedstawicielskich. W szczególności, wskazane jest przeprowadzenie weryfikacji stosowanych przez przedsiębiorców w obrocie konsumenckim wzorców umownych (tj. regulaminów, formularzy, ogólnych warunków umów itp.) pod kątem ich zgodności z przepisami prawa dotyczącymi ochrony konsumentów, do których odnosi się Dyrektywa i implementujący ją Projekt Ustawy (tj. z normami prawnymi wynikającymi z 66 aktów prawnych Unii Europejskiej dotyczących ochrony konsumentów, wymienionych w Załączniku I do Dyrektywy).
W odniesieniu do szczegółów, uprzejmie zapraszamy do kontaktu.
